Primeiro online

Controvérsias científico-tecnológicas públicas na América Latina (2005-2020)

Análise das suas principais caraterísticas e formas de abordagem

Autores

Palavras-chave:

controvérsias, América Latina, conflitos ambientais

Resumo

Este artigo sintetiza os principais resultados e reflexões resultantes de uma pesquisa que teve como objetivo mapear e categorizar estudos de caso de controvérsias a partir de um enfoque CTS na América Latina entre 2005 e 2020. Para isso, foi realizado um levantamento dos estudos de caso e uma análise qualitativa para identificar as características marcantes das controvérsias analisadas, bem como as abordagens teórico-metodológicas presentes. Como resultado, foram identificadas várias definições de “controvérsia” e abordagens teóricas, entre as quais predominam as perspectivas construtivistas. A partir do estudo das características das controvérsias analisadas, propõe-se uma classificação em quatro tipos: meio ambiente, meio ambiente e saúde, saúde e outros (principalmente debates sobre gestão, regulamentação e políticas científico-tecnológicas). A análise desses quatro tipos permite destacar a predominância de debates ligados aos impactos ambientais de determinados empreendimentos técnico-produtivos, em muitos casos decorrentes dos Estudos de Impacto Ambiental elaborados pelas empresas por trás deles. Por fim, são apresentados alguns desafios e possíveis formas de abordá-los, a partir de propostas teóricas de estruturas como a epistemologia sociopolítica e as abordagens deliberativas.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Camila López Echagüe, Universidade da República

Unidade de Ciência e Desenvolvimento, Faculdade de Ciências, Universidade da República (Udelar), Uruguai.

Marila Lázaro, Universidade da República

Unidade de Ciência e Desenvolvimento, Faculdade de Ciências, Universidade da República (Udelar), Uruguai.

Referências

Arancibia, F. (2013). Challenging the bioeconomy: The dynamics of collective action in Argentina. Technology in Society, 35(2), 79–92.

Barandiaran, J. (2015). Chile’s Environmental Assessments: Contested Knowledge in an Emerging Democracy. Science as Culture, 24(3), 251–275.

Callon, M. & Latour, B. (1981). Unscrewing the big Leviathans: how actors macro-structure reality and how sociologists help them to do so. En K. Knorr-Cetina & A. Cicourel (Eds.), Advances in Social Theory and Methodology: Toward an Integration of Micro-and Macro-Sociologies (277–303). Boston: Routledge.

Callon, M., Lascoumes, P., & Barthe, Y. (2009). Acting in an uncertain world. An essay on technical democracy. Cambdrige & Londres: The MIT Press.

De Filippo, D. (2014). Visibilidad internacional del campo CTS en Latinoamérica a través de su producción científica. En P. Kreimer, H. Vessuri, L. Velho & A. Arellano (Eds.), Perspectivas latinoamericanas en el estudio social de la ciencia, la tecnología y la sociedad (113-136). México: Siglo XXI.

Delborne, J. A. (2011). Constructing audiences in scientific controversy. Social Epistemology, 25(1), 67–95.

Engelhardt, H. T. & Caplan, A. L. (1987). Patterns of controversy and closure: the interplay of knowledge, values and political forces. En H. T. Engelhardt & A. L. Caplan (Eds.), Scientific controversies. Case studies in the resolution and closure of disputes in science and technology (1–23). Nueva York: Cambridge University Press.

Enrriquez, A. D. (2019). Acciones y consecuencias de la explotación del litio en Jujuy. Un estudio desde la ecofilosofía. Tecnología y Sociedad, (8), 59-76.

Espinoza, G. & Alzina, V. (2001) Revisión de la Evaluación de Impacto Ambiental en Países de América Latina y el Caribe. Metodología, Resultados y Tendencias. Santiago: Banco Interamericano de Desarrollo & Centro de Estudios para el Desarrollo.

Fiorino, D. J. (1990). Citizen participation and environmental risk: A survey of institutional mechanisms. Science, Technology & Human Values, 15(2), 226-243.

Fuller, S. (1993) Philosophy, rethoric and the end of knowledge. Madison: University of Wisconsin Press.

Fuller, S. (2003) La ciencia de la ciudadanía: más allá de la necesidad de expertos. Isegoría, 28, 33-53.

Funtowicz, S. O. & Ravetz, J. R. (1993). Science for the Post-Normal Age. Futures, 25(7), 739–755.

Garmendia, A., Salvador, A., Crespo, C. & Garmendia, L. (2005). Evaluación de Impacto Ambiental. Madrid: Pearson Educación, S.A.

Gaskell, G., Einsiedel, E., Priest, S., Eyck, T., Allum, N. & Torgersen, H. (2001). Troubled waters: the Atlantic divide on biotechnology policy. En G. Gaskell & M. Bauer (Eds.), Biotechnology 1996-2000: The years of controversy (96-115). Londres: Science Museum.

Gudynas, E. (2014). Conflictos y extractivismos: conceptos, contenidos y dinamicas. DECURSOS, Revista en Ciencias Sociales, 27, 79–115.

Invernizzi, N., Davyt, A., Kreimer, P. & Rodríguez Medina, L. (2022). STS between centers and peripheries: how transnational are leading STS journals? Engaging Science, Technology and Society, 8(3), 31–62.

Iribarne, P, Trimble, M. & Lázaro, M. (2023) Análisis causal estratificado (CLA) como herramienta para el trabajo inter y transdisciplinario: contribuciones y desafíos de su aplicación en Montevideo, Uruguay. Revista Iberoamericana de Ciencia, Tecnología y Sociedad -CTS, 18(53), 87-116. DOI: https://doi.org/10.52712/issn.1850-0013-385.

Jay, S., Jones, C., Slinn, P. & Wood, C. (2007) Environmental impact assessment: Retrospect and prospect. Environmental Impact Assessment Review, 27(4), 287-300.

Latour, B. (1988). The Pasteurization of France. Cambridge, Massachusetts & Londres: Harvard University Press.

Latour, B. (2005). Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory. Oxford: Oxford University Press.

Lázaro, M. (2009). Herritarren parte-hartzea zientzia eta teknologian: kontsentsu biltzarrak eta zientziaren demokratizazioa. Jakin, 171, 17-30.

Lázaro, M., Trimble, M., Umpiérrez, A., Vasquez A. & Pereira, G. (2013). Juicios Ciudadanos en Uruguay: dos experiencias de participación pública deliberativa en ciencia y tecnología. Montevideo: PNUD.

Lázaro, M., Bortagaray, I. & Sthuldreher, A. (2018). Imaginando el futuro en Tacuarembó: Diálogo Ciudadano sobre Desarrollo. Colección “Documentos de Trabajo” Nº3, Instituto de Desarrollo Sostenible, Innovación e Inclusión Social (IDIIS), Universidad de la República – Sede Tacuarembó. Canelones: Psicolibros.

Lázaro, M., Iribarne, P., Adalyiza, P., Rumeau, D. & López Echagüe, C. (2021a). Análisis participativo del problema de los residuos en Montevideo: aplicación del Análisis Causal Estratificado. Revista Iberoamericana de Ciencia, Tecnología y Sociedad -CTS, 16(46), 167-197. Recuperado de: https://ojs.revistacts.net/index.php/CTS/article/view/217.

Lázaro, M., Bortagaray I., Trimble, M. & Zurbriggen, C. (2021b). Citizen deliberation in the context of Uruguay's first National Water Plan. Water Policy, 23, 487-502.

López Echagüe, C. (2017). El caso del Proyecto Aratirí de minería a cielo abierto en Uruguay: análisis de una controversia científico-tecnológica. Revista Iberoamericana de Ciencia, Tecnología y Sociedad -CTS, 12(36), 107-137. Recuperado de: https://ojs.revistacts.net/index.php/CTS/article/view/38.

Lorenzi, B. R. & de Andrade, T. H. N. (2019). O etanol de segunda geração no Brasil. Políticas e redes sociotécnicas. Revista Brasileira de Ciencias Sociais, 34(100), 1-19.

Lozano, M. (2007). El síndrome de Rashomon o la comunicación de la ciencia y la tecnología en situaciones de conflicto. Redes, 13(26), 235-260.

Mansbridge, J. (2015). A Minimalist Definition of Deliberation. En P. Heller & V. Rao (Eds.), Deliberation and Development: Rethinking the Role of Voice and Collective Action in Unequal Societies (27-49). Washington: World Bank Group.

Markle, G. E., & Petersen, J. C. (1981). Controversies in Science and Technology. A Protocol for Comparative Research. Science, Technology & Human Values, 6(1), 25-30.

Martin, B. R., Nightingale, P. & Yegros-Yegros, A. (2011). Science and technology studies: exploring the knowledge base. Research Policy, 41(7), 1182–1204.

Massa-Sánchez, P., Arcos, R., & Maldonado, D. (2018). Large-Scale Mining and Social Conflicts: Analysis of Southern Ecuador. Problemas del desarrollo, 49(194), 119-141.

Mazur, A. (1981). The Dynamics of Technical Controversy. Washington: Communications Press Inc.

Merlinsky, G., Toledo López, V., Schmidt, M., Fernández Bouzo, S., Tobías, M., Langbehn, L., Pereira, P. & Capalbo, T. (2018). Defender lo común: qué podemos aprender de los conflictos ambientales. Buenos Aires: Instituto de Investigaciones Gino Germani.

Moscheni, M. (2019). La minería y el desarrollo insostenible. El estudio de caso en San Juan, Argentina. Problemas del desarrollo, 50(196), 113-138.

Nelkin, D. (1987). Controversies and the authority of science. En H. T. Engelhardt & A. L. Caplan (Eds.), Scientific Controversies: Case Studies in the Resolution and Closure of Disputes in Science and Technology (283–294). Washington: Communications Press Inc.

OCMAL (2019). Conflictos Mineros En América Latina: Extracción, Saqueo Y Agresión. Recuperado de: http://www.conflictosmineros.net/wp-content/uploads/2019/05/informe-final.pdf.

Ostrom, E. (2009). A General Framework for Analyzing Sustainability of Social-Ecological Systems. Science, 325(5939), 419-422.

Piaz, A. (2015). Acciones de Resistencia a La Tecnología Nuclear En La Argentina: Mapeando El Terreno. REDES, 21(41), 111-140.

Piaz, A. (2020). Nuclear Power Controversies in Mexico. PAAKAT: Revista de Tecnología y Sociedad, 10(18), 1-20.

Shrader-Frechette, K. (1985). Science policy, ethics, and economic methodology: some problems of technology assessment and environmental-impact analysis. Dordrecht: D. Reidel Company.

Torgersen, H. & Hampel, J. (2012). Calling controversy: assessing synthetic biology’s conflict potential. Public Understanding of Science, 21(2), 134-148.

Vara, A. M. (2007). Sí a la vida, no a las papeleras: en torno a una controversia ambiental inédita en América Latina. REDES, 13(25), 15-49.

Venturini, T. (2010). Diving in magma: How to explore controversies with actor-network theory. Public Understanding of Science, 19(3), 258-273.

Yrivarren, J. (2015). La esperanza técnica: ruido, silencio y proliferación de textos técnicos en una controversia ambiental. Revista Iberoamericana de Ciencia, Tecnología y Sociedad -CTS, 10(30), 81-112. DOI: https://doi.org/10.52712/issn.1850-0013-496.

Downloads

Publicado

2025-03-20

Como Citar

López Echagüe, C., & Lázaro, M. (2025). Controvérsias científico-tecnológicas públicas na América Latina (2005-2020): Análise das suas principais caraterísticas e formas de abordagem. Revista Iberoamericana De Ciencia, Tecnología Y Sociedad - CTS. Recuperado de https://ojs.revistacts.net/index.php/CTS/article/view/783

Edição

Seção

Artigos